Hööf, Lüüt – Rȁcht ùnd Grȁchtigkȁite
Wȁmmer si a vergangeni Joorhùndert zrùgg erìnneret ùnd ìn alten Uurkùnden ùmegrȕblet, schtoosst mer ìmmer wìder ùf Bìgȁbehȁite, won ȁim z tȁnke gȁnd. Bsùnderhȁitli dȁnn, wȁnn’s ùm Nȁme vo Hööf ùnd Lüüte goot, gȁnd di alte Schrìfte mȁngs Räätsel uuf. Scho ì jùnge Joore hani vìll di alte Brief fȕregholt ùnd mìr Gìdanken ȕber di sȁbe Ziite gmacht. I mȍcht ì der Folg am Biischpiil vom Hoof Ghȁischt ì der Gmȁind Wald es Bìld vo öiseren Oberlȁnder Hȁimet mìt ìrne wiit verschtreute Hoofsidlige zȁichne.
Di eltischt Uurkund, wo no bìn öis uufbìwooret wììrt, datiert «den siebenten Tag des Monats Juli nach Christi unsres Seligmachers Geburt, tusend fünfhundert achzig und ein Jahr», ìscht als Wȁȁgrȁcht hȕt no gȕltig. Dë Hoof wììrt aber scho ì der Ziit vom Sȁmpacherchrieg ì Uurkùnden erwäänt. D Hërrschaft Grüenige ìscht doozmool ùf de Siite vo den Ööschtriicher gschtande, ùnd ìri Mannschaft ìsch ùnder em Haupme Hans Hüppi ùs em ›Hof Gheisch‹ ìs Lìndauer Amt zoge, wo dȁnn vo de Zȕrchere bsetzt gsii ìscht: « … und machten einen grossen rob.» (Raubzùùg). Bald drȕberaben ìsch s Schtettli Grüenige vo de Zȕrcheren eroberet ùnd verbrȁnnt woorde. Druuf dütet en Uussag ùs sȁbere Ziit: «In den Zyten, so min Herren von Zürich Grüningen innahmen, sass auf dem Hof Gheisch, da jetzt Cueni Oberholzer sitzt, einer der Hüppi hiess.» De Hans Hüppi ìsch au mìt dene vo Grüenige zoge, «so man Weesen entschütten wolt.» (Mordnacht vo Weesen ùnd Zùùg ùf Nȁfels 1388). S mërkwȕȕrdigi a dene beeden Uurkùnden ìscht, as zwȁi Gschlȁchter bìnamset wëërded, wo mìt zìmlicher Sìcherhȁit nȕd bìschtande hȁnd. Ìscht doch beedsiitig vo der hȕtige Sanggallergrȁnze nùr de Namen Oberholzer verbrȁitet gsii. Es hȁt’s dȁnn welle, das de Johannes Ackermann, won de Rȁchtsuuschaufbrief vo 1581 hȁt lo mache, ìn ere früendere Uurkùnd hȁt chönen uusfìndig gmacht wëërde. Det hȁissts nȁmli ìn eren Uussag zùmene Grȁnzschtriit: «Ich Hans Jagli Oberholzer, genannt der Achermann vom Oberholz …». Jetz hȁt die Sach ȁismool en anderi Luegi gmacht, ùnd mìr schiints froogli, seb nȕd au de Hans Hüppi ùs em Gschlȁcht vo den Oberholzer gsii ìscht. Wìll jede gliich ghȁisse hȁt, sìnd ȁifach d Ȕbernȁmen ìn Gìbruuch choo.
Es hȁt mi dȁnn au aafä ìntressiere, wohëër de Name Gheist oder Ghȁischt chömm. De Pfarrer Gottfried Kuehn z Muur ùne, en Grosùnggle, hȁt, wìll er si vìll mìt den alte Schrìfte bìfasst ùnd au e Genealogii vom Gschlȁcht Hess vo Wald verfasst hȁt, chönen Uuskùmft gëë. ›Gheuschen‹ ìscht dë Egge Wȁlt zwȕschet de Groofschaften Ùznach ùnd Grüenige woorde. Di notüürli ùnd loogisch Grȁnze wùùrd em Ghȁischtbach noowen abefüere, ìscht [ 7 ] aber usezogen an Balze, oder wien er hȕt hȁisst, ›Schmìttebach‹, ùnd jetz ùf drei Siite Kantonsgrȁnze. Au d Nȁme von es paar andere Hööf ìm ehemoolige Zȁȁntebìzìrk Hischwiil chönd liecht erchläärt wëërde. »De Huswile« chùnnt scho ìm Zȕrcher Uurkùndebuech vo 1250 voor. De Hìrschacher hȁt nüüt mìt eme Hìrsch z tue, vìlmee ìscht deet Hìrse pflanzet woorde. S Fȁlmis hȁt siin Name vom Feldmoos, es Riet, von lȁider ìm letschte Chrieg trocheglȁit woorden ìscht. S Raad, oder Rood wie’s ìn nöie Chaarte hȁisst, chùnnt vom Mȕliraad, wo sìd alte Ziite deet gchlapperet hȁt.
Ganz ȁigenaartig ìsches mìt zwee zìmli bìkannte Nȁme ggange. Hȕttchopf ùnd Ȕberzȕtt. Es chömed jo vìlli Oortsnȁme vo der Aart hëër, wie s Land vom Mȁntsch ìn Bsìtz gnoo woorden ischt. Esoo sìnd alli Schwȁndi – Brand – Rüti, ùfs Schwȁnde (Abbrȁne) oder Rüte (Roode) zrùggzfüere. Esoo wùùrd de Hȕttchopf ȁigetli ›Rütchopf‹ hȁisse. De Hesseschaagg, en alte Noochber, hȁt mer früener verzelt, ër seig amigs »ȕber s Grüt« zum Mathise Babettli hìndere ›z Liecht‹ (ùf Bruutschau). Ùs »ȕbers Grüt« ìscht ìm Lauf vo de Ziit eben Ȕberzȕtt woorde.
De Noochberhoof ›Geer‹ im Sanggallische hȁt sin Name vom Germer, enere Lìlienaart, won det huufewiis voorchùnnt (Bìn öis sȁit mer em Gììrmel). Cholwald, Cholgrueb, Choller ùnd Cholbode chömed vo de Chöölere, won ì alte Ziite Holzchole fȕr mȁngerlȁi Verwȁndig bbrȁnnt hȁnd.
Geoloogìsch sìnd die beede Bȁch, won s Ghȁischt ùf drei Siiten ùmflüüssed‚ ìntressant. Vìli hërrlichi Fìndlig vo Lìndt ùnd Rhiigletscher wëërded vom chloore Wasser sìd Uurziite mùnter ùmschpüelet. S Ghȁischt sȁlber ìsch e Morääne, en zääche Lȁtt, won si nùr mìt Müe grabe loot. Alls ì alem es Schtùck Hȁimet, wo’s Wërt ìscht, sich drùm z müe, zùm’s fȕr di chömede Gȁnerazioonen erhalte.
[ 8 ]