Ùm d Joorhùndertwȁndi vom 19. ìs 20. Joorhùndert sìnd ì öisere Gmȁind e paar Mammutbäum gsetzt woorde. Asen ùf de Bùùrg bìm doozmool nöie Sekùndaarschuelhuus. Aber dȁnn au no bì vier Walder Vìllene. Ȁine grad ùnder de Bùùrg bìm vordere Saagerȁi Hërrehuus am Schmìttebach zue. De zwȁit bì s Schufelbërgers ì der Minerva, hìnder de Poscht, a der Alpeschtrooss. En wiitere bì de Vìlla ›Alpina‹, hȕt ›Bërgli‹ vos Budligers, ùnd dȁnn au no zwee nȁbet de Vìlla ›Ottoruh‹ bì der Akziebrouerei ùsse, wo dȁnn schpȍȍter ì ›Silvana‹ ùmtauft, hȕt aber ùnder em Name ›Tabor‹ es Alters- ùnd Pflȁghȁim woorden ìscht.
Die Baumaart schtamet ùs Kalifornie ùnd hȁt deert bì der Aakùmft vom wiisse Maa en groosse Tȁil vo de pazifische Kȕschte bìsidlet ghaa. Dervoo, so hȁni ìm Redwood Nazionaalpark an eren Oriȁntierigstafele gglȁse, ìscht hȕt nùr no en wìnzigen Aatȁil vo 5% ìn e paar Reservaat bìschtehed. ali andere hȁnd de Roodigswuet vo de nöie Herren ì dem Land müese wiiche. Zùm Tȁil sìnd dȁnn di eemoolige Mammutwȁlder fascht zù Wüeschti woorde, wìll mìt em Verschwìnde vom Wald au de Rȁgen uusbblìben ìscht.
De Mammutbaum wachst ì Kalifornie hȕt ì zwoo Hauptaarte, a der Kȕschte vorne dì rìsig hööche, wo der eerscht Ascht öppen ùf der Hööchi vom Chìleziit ùf em Walder Chìletùrm aagwachsen ìscht. Mee ìm Land ìnen ìm «Yosemite National Park» sìnds dȁnn di tìckschte Bäum ȕberhaupt. Ich hȁn a de Kȕschte vornen ìme sone Park en öppe zwee Schue ticki Baumschiibe bìwùnderet, wo doo uufgschtelt gsii ìscht zùm Zȁige wie alt die Bäum chönd wëërde. Abghaue hȁt mer si ame Schtock wo vom Meer ad Kȕschte gschwȁmmt woorden ìscht. Die Baumschiiben ìscht sìcher 4 Meter hööch gsii, ùnd en Fachmaa vo de Dendrologii hȁt ìm Vergliich mìt eme hȕt gschlagne Baum gìnau s Alter nach de Joorrìng feschtgschtellt ghaa. Asen ìscht dȁnn mìt farbige Negel en Ziitkalȁnder gschtaltet gsii: Chrìschti Gìbuurt ìscht no der Ërìnnerig öppen e Hand brȁit vom Maarg s eltischt Daatum gsii. Dȁnn sìnd Daate vo der Entdeckig vo Amërika bìs Mìtti 19. Joorhùndert vermërkt gsii. Di Französisch Revoluzioon ùngfäär 10 Santimeter ùnder de Rìnde. De Schtammquëërschnitt vom Baum, wo mer zùm gnaue Feschtschtele vom Alter bbruucht hȁt, ìscht nȁbetdraa uufgschtellt mìt de nöiere Daate bìs zùm Korea- ùnd Vietnamchrieg gschtande.
Die Altersbìschtìmig gscheet mìt em Vergliiche vo de Joorring, wo zùm Biischpiil wȁg eme Vulkanuusbruch mȁngs Joor weniger Wachstùm hȁnd, was sich dȁnn ùf all Bäum ìn ere Gȁged gliich uuswȕrkt ùnd jo ì gwȕsse Ziitabschtȁnd sich wìderholed ùfs Joor gnau ggrȁchnet chann wëërde. Ase hȁts au bì öisernen iihȁimische Bäum asig ȁxtraanig Joorring ggëë, ìm Nüünezwȁnzgi vom chalte Wìnter, ùnd ìm Sibenevierzgi vo de groosse Trȍchni. En Vùlkanuusbruch hȁt aber scho öppe bìwȕrkt, das e sogìnannti chliini Iisziit entschtanden ìscht, wo d Bäum ȕber e paar Joor weniger hȁt lo wachse, wìll d Ȁsche vom Vùlkan s Sùneliecht nȕmen ì gnüegeder mȁngi dùr d Atmosfääre dureggloo hȁt. Ì de vergangene Joorhùndert ìscht asen es Ërȁignis aber ìmmer au mìt ere Hùngersnoot ìm Zȁmehang gschtande, won au ìm Acher ȁifach nüüt hȁt welle wachse. Gwachse sìnd dȁnn aber ì sȁbene Joore sìcher ì den Alpen ùnd ì der Arktis di groosse Gletscher.
Eso en Mammutbaum hȁt en immȁnse Tagesbìdarf a Wasser – 3000 Liter ùnd mee! – ùnd mues, wȁnn er ìme trochne Joor nȕd bìwȁsseret wììrt oder en Bach oder Grùndwasser chann nùtze, jedesmool en Huuffe Noodle lo gheie, was em sìcher nȕd diendli ìscht ìm gsùnde Doosii es hööchs Alter z errȁiche.