Min Vatter hȁt amel verzelt, wien ëër zȁme mìt em gliichalte ›Föörschter-Bërt‹ dem siim Vatter hȁt müese s Ȁssen ìs Töössgìbiet hìndere brìnge, wȁnn dëë, ìscht nȕd grad Heuet oder Ëëmdet gsii, ìm Töösswald hìne ghuuset ùnd gschaffet hȁt. De Chuenzeschaagg, siin Vatter, hebi dȁnn no dihȁime puuret, ùnd ase hȁt de Schtaatsföörschter Chuenz no ooni schlȁchts Gwȕsse siner Liideschaft, de zùm Tȁil nöi uufgfoorschtet Töösswald mìt Wȁȁg ùnd Schtroosse z erschlüüsse, chöne noowegoo.
Ase hebi de Maa vo de ›Schmìdsbërta‹, de Schwöschter vo miner Grosmueter, mȁngisch di ganz Wùchen ìn ere prìmìtive Holzerhȕtte, oder ìm hȁisse Sùmmer au emool mìt emen alte Mìlitäärkabutt nùr ìme Chriishuuffen ȕbernachtet. Sini Ghìlfe bì dem Wȁȁgbou sìnd zmȁischt Italiëner ùs em Vȁltlin oder der Lombardei gsii. Natuurpùùrschte, won au an es ȁifachs Lȁbe gwönt gsii sìnd, ùnd asen au ìm Wald ùsse ghuuset hȁnd.
De Chuenz hebi sìcher bì dëre Waldaarbet sini Chreft nie gschoonet, ùnd ase hȁts de Vatter gar nȕd verwùnderet, das dëë scho rȁcht früe mìt ›Gsȕchter‹ z kȁmpfe ghaa hȁt. Aber won de Föörschter 1923 no rȁcht jùng scho gschtoorben ìscht, hebi mer ghöört, ër hebi siini Lȁbesaarbet sìcher mee als ërfȕllt. Puur ùnd Föörschter, schpȍȍter dȁnn Puur ùnd Mȕller, ìmmer zwoo Uufgobe nȁbetenand, zeered ȁben ame Mȁntsch, au wȁnn er das sȁlber nȕd wetti woorhaa.
Ìmmer wȁnn mer ìn Töössuurwald hìndere ggangen ìscht, hȁt de Vatter verzelt, weli Wȁȁg as ùnder der Uufsìcht ùnd Mìtaarbet vom Fȁlmis Föörschter gmacht woorde sìnd, ùnd no miiner Ërìnnerig sìnd das etlichi Kìlometer gsii. Derbii hȁt jo ales müese vo Hand mìt Schuflen ùnd Bìckel too wëërde.
Ìm Fȁlmis hȁnd di sȁb Ziit no zwee Brüedere vos Föörschters Vatter puuret, ùnd es sìnd all drei uuralt woorde. An Schaagg mag ich mi no schwach ërìnnere, wìll er sin letschte Lȁbesabschnìtt bì de Tochter ì der Ooh vornen ì s Taavete verbroocht hȁt. Mìt siner gschtìckte Grosvatterchappen ùnd de schwarze Plüschweste, wie’s dȁnnzmool di alte Mane trȁit hȁnd, ìscht er bì schönem Wȁtter ùf em Bȁnkli vor em Huus ghöcklet ùnd hȁt ase gëërn mìt de Lüüte wo verbii choo sìnd gschwȁtzt, zùm sich d Ziit echli verchȕȕrzen ùnd au no ì der Wacht derzuezghööre. Ich glauben aber au no z wȕsse, das es ghȁisse hȁt, de ›Chrattli Schaagg‹ seig gschtoorbe.
Es ìscht derzue aber no öppis anders gsȁit woorde, wo mìr als Bueb no lang nooweggangen ìscht: »Wȁnn’s zwȁitlet, so drìttlets!« Das hȁt sich doo druuf bìzoge, das ìm Fȁlmis d Peter Schaagge Bërta ùnd de Chuenze Schaagg gschtoorbe gsii sìnd, mini Grosmueter Albërtine schwëër chrank ùnd dȁnn de drìtt Toodesfall ì der Wacht ì chùùrzer Ziit woorden ìscht (Aafang 31).
De Gottfried, Puur ìm ùnderschte Huus, ìscht won ich öppen ì di föift Klass ggange bìn ìm drüüenünzgischte Lȁbesjoor gschtoorbe. Von ìmm hȁt mer verzelt, ër hebi scho mìt sȁchsevierzgen e Schtrȁiffig ghaa, seig dȁnn aber schpȍȍter chuum me chrank gsii. Ër hȁt aber ì minen eerschte Schueljoore no ìmmer ìm Schöpfli obe gsagt ùnd gschittet, ìscht dȁnn aber, wìll s Augeliecht mee ùnd mee abggëë hȁt, ì chùùrzer Ziit abgschwachet, ùnd es ìscht sogaar mììr als Bueb uufgfalle, wien er ìmmer hiifälliger woorden ìscht ùnd sich chuum me veruse trout hȁt.
Vom oberschte Chuenz, em Albërt, hȁn ich nù no di Jùnge kȁnnt. D Emma Halbheer-Chuenz ìscht ì der Ooh vorne gwont, ùnd de Brüeder, de Frìtz, hȁt miines Wȕsses ì der Gossauer Gmȁind ùne puuret ghaa.
De Fȁlmis Föörschter hȁt ìm 1915ni vo siim Oberföörschter vernoo, das ì der Näächi vo de Schtadt Wìnterthur e groosses Hȁime mìt vìll Wald z verchauffe seig, ùnd hȁt dȁnn das ›Hȁitertaal‹, en Puuregwërb mìt Mȕli ùnd Saagerei ȕbernoo. Allerdìngs mìt der Uuflag, ekȁi Saagi me z bìtriibe. De Verchäuffer hȁt nȁmli a der Paan zue z Chollbrunn vornen e modërni nöiji Saagerei uufbbouen ùnd ekȁi Konkurȁnz welen ì der Näächi haa.
Der Albërt Chuenz ìscht sìcher ȁine von letschte Schtaatsföörschtere gsii, wo no mìt eme chùùrze Kùrs zùm Föörschter hȁt chönen uufschtiige, gliich hȁnd min Vatter ùnd au alti Noochbere verzelt, dë seigi aber mìt Liib ùnd Seel ì siim di sȁbe Joor ùm vìli Hektaare gröösser wëërdede Wald täätig gsii. A Schȁidegg, Hȕbschegg ùnd Schnebelhorn sìnd ì sȁbere Ziit vìli Puuregwërb uufgchauft ùnd uufgfoorschtet woorde, das es ìm Töösstaal ȁntli wìder weniger Ȕberschwȁmige ggëë hȁt. S Rooden an all Höger ue hȁt ìm nünzȁȁte Joorhùndert bìwȕrkt ghaa, das de Bode di vìle Nìderschlääg nȕme hȁt möge zrùgghebe. Ìn Wȁlderen ìscht aber no dezue ane Kaalschlaag e Form vo de Bìwììrtschaftig gsii. Schlìpf ìm Wìsland ùnd e Tööss wo mȁngmool gwüetet hȁt sìnd Folge dervoo gsii.
Ùnder dene vìlen Oowȁtter hȁt aber schpeziell di nöi ërrìchtet Töösstaalbaan ìmmer wìder gglìtte, ùnd es sìnd gwaltigi Schȁden entschtande, wo mer bìm Plaane vom Trassee nonig hȁt chönen ëraane. Es ìscht dȁnn scho rasch besser woorde, wo mer mìt eme nöie Waldgsetz s Quȁllgìbiet aagsetzt ùnd de Kaalschlaag verbotte hȁt. Das hȁt aber fȕr de Foorschtchrȁis ùnd demìt fȕr de Fȁlmis Föörschter e groossi Useforderig bìdütet, de nöi etschtehedi Wald aazsetzen ùnd mìt Wȁȁg ùnd Schtroosse z erschlüüsse. Di früenere Puuregwëërbli hȁnd jo mȁngmool chuum en rȁchte Wȁȁg ghaa derzue ane, wìll no chuum öpper gfaaren ìscht. Heu ùnd Holz ìscht ùf em Pùggel oder ìm Wìnter ùf em Schnee mìt em Schlìtte hȁignoo woorde. Holz hii ùnd doo au dùr d Bȁch ab gflöösst. Esoo ganz sìcher ìm Schwȁmìtȁȁli, a der Hȕbschegg ùnd a der hìndere Tööss.
Mìt dem Aasetze vo Wald sìnd doozmool au verschìdni Exooten ìn öisers Gìbiet versetzt woorde: Weymuetsföre, Douglassen ùnd Libanonzeedere, ùnd a de Schtroolegger Waarten Arve, hȁts vorhër ì öiserne Wȁldere nȕd ggëë. Zeederen ùnd Arve hȁt aber der Albërt Chuenz au ì siinere Wȁid ob em Ȁichebödeli gsetzt, ùnd die sìnd vo sim Grosbueb vor öppe zwȁnzg Jooren ùmtoo woorde. Die sìnd dȁnn zù wackere Bäum gwachse gsii ùnd hettid mich no ggrouen ȁifacht ase z schloo, scho wìll mer gwȕsst hȁt wer’s emool dohëre pflanzet ghaa hȁt.