Ich bìn ìn jùnge Joore no vìll Mool bì zwoo Grostantene, Julie ùnd Babette Hess ì der Au z Laupe, gsii. D Babett ìscht Tagloowȁberi gsii ì der Huebwiis ùnd hȁt vo ìrer Schwöschter gsȁit, die schaffi bìm ›Tschìngge-Schpȍrri‹! Dëë Namen ìscht doo dervoo choo, das d Spörri & Co ìn 90er Joore, zùm em Aarbȁiterìnemangel abhȁlffe, en Aaschtalt fȕr italiënischi Fabrìkmȁitli errìchtet hȁt. Ì dem Gìbäu a de Wìnkelschtrooss, hȕt Huus ›Zùm Hoof‹, hȁnd zwoo katholischi Schwöschtere die Mȁitli bìtreut. ›De Volksblettler‹ schriibt am 29. Mȁi 1905, d Fìrma Schpȍrri hejg ìri Aaschtalt fȕr ltaliënermȁitli vergröösseret. Das Internaat, mìt zwoo Schwöschteren ùnd fȕfzg Mȁitli, schiini guet z lauffe. Die Mȁitli verpflìchted sich, zwȁi Joor z bliibe zùme Loo, wo sich iihȁimischi nie hetted büüte loo, ùnd bì voorziitigem Uuszùùg wërdi nüüt uuszaalt (vgl. Rudolf Braun: Sozialer und kultureller Wandel). Ì de vìle Wȁȁbereien ùnd Schpìnnereie, wo’s früender z Wald ghaa hȁt, ìscht sìcher emool en groosse Tȁil vo der hiesigen Aarbȁiterschaft bìschȁftiget gsii. Wenig Lüüt wȕssed aber no, das scho früe ùsswärtigi Aarbetschreft gholt woorde sìnd, wie die Mȁitli ì der Aaschtalt z Laupe. Doch daas ìscht ì der Gmȁind nüüt Nöis gsii! Scho 1866 hȁt d Schpìnnerei Becker ùnd Gagg en Aaschtalt fȕr 100 Fabrìkchìnd ab 12 Joor bìtrìbe. Chìnd ùs Graubȕnde, Sanggallen ùnd Schwyz sìnd doo fȕr drüü Joor verpflìchtet woorde. Si hȁnd ì der Aaschtalt Choscht, Wonig ùnd Chlȁidig ȕberchoo. De Loo: ìm eerschte Joor 50, ìm zwȁite 70 ùnd ìm drìtten 80 Franke. Das Gȁlt ìscht aber eerscht noch em drìtte Joor uuszaalt woorde. Die Chìnd sìnd vo Gmȁinden oder Elteren ad Fabrìk verdùnge woorde. E gliichigi Aaschtalt bìtriibt ìn 1870er Joore d Schpìnnerei Hotz ìm Tobel mìt 100 Chìnde. Zrùgg zù der Aaschtalt z Laupe! – De Hans Hess, wo ìm Baartli ob der Au uufgwachsen ìscht, erìnneret si no draa, das die Schwöschtere mìt ìrne Mȁitli a de schööne Sùndige, sìnged ìn Gìbel ue gloffe sìnd. Deet hȁnds woll ì der Chappelen es ›Ave Maria‹ bbȁttet. Ìm Prìcht vom ›Volksblatt vom Bachtel‹ ìm 1905i wììrt druuf hiigwise, das es guet seig, das die Mȁitli ìm Ìnternaat sìnd, sùscht mȍchti liecht s sìttliche Wool von ene, wie au daas vo den iihȁimische Pùùrschte, ì Gfoor choo. Ùm der Eerscht Wȁltchrieg ùmen ìscht dȁnn die Aaschtalt uufghobe woorden ùnd zù Aarbȁiterwonigen ùmgschtaltet. Aaschiined ìscht aber de Fìrma bìm Volch no lang de Name ›Tschìngge-Schpȍrri‹ bblìbe.
[ 14 ]